Η παχυσαρκία στην Ελλάδα δεν αποτελεί ένα μεμονωμένο ζήτημα υγείας, αλλά μια κρίση με βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και υγειονομικές προεκτάσεις. Τα νεότερα στοιχεία του World Obesity Federation – Global Obesity Observatory, που αποτυπώνουν με ακρίβεια την κατάσταση σε ενήλικες και παιδιά, δείχνουν ότι το πρόβλημα επεκτείνεται, απειλώντας να μετατραπεί σε μόνιμη πληγή για το σύστημα υγείας, την παραγωγικότητα και την ίδια τη συνοχή της κοινωνίας.
Διπλασιασμός του κόστους έως το 2060
Το 2019, η συνολική επιβάρυνση για τη χώρα άγγιξε τα 4,26 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό που αντιστοιχεί στο 2,1% του ΑΕΠ και μεταφράζεται σε (περίπου) 407 δολάρια κατά κεφαλήν. Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο «ζοφερή», όταν εξετάσει κανείς τη σύνθεση του κόστους: το 29,3% προέρχεται από άμεσες δαπάνες υγείας, ενώ το υπόλοιπο 70,7% αφορά έμμεσες απώλειες -πρόωρη θνησιμότητα, μειωμένη παραγωγικότητα και συχνές απουσίες από την εργασία.
Η πρόωρη απώλεια ζωής μόνο κοστίζει στην οικονομία υπερδιπλάσια ποσά από τις νοσοκομειακές δαπάνες. Οι προβλέψεις για το μέλλον είναι ακόμη πιο ανησυχητικές. Μέχρι το 2060, το συνολικό κόστος αναμένεται να εκτιναχθεί στα 10,49 δισεκατομμύρια δολάρια, με το έμμεσο κόστος να αγγίζει επίπεδα που καθιστούν την παχυσαρκία έναν από τους μεγαλύτερους οικονομικούς κινδύνους για το κράτος και την αγορά εργασίας.
Ενήλικες: Επιδείνωση της εικόνας
Παιδιά και έφηβοι: Έντονες διαφοροποιήσεις
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η εικόνα στα παιδιά και τους εφήβους, όπου οι αριθμοί δείχνουν μια γενιά που μεγαλώνει με υψηλή πιθανότητα να αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα υγείας από πολύ νωρίς. Στα παιδιά 7 ετών, τα ποσοστά παχυσαρκίας παραμένουν σταθερά και αυξημένα από το 2009 έως το 2022, χωρίς σημάδια υποχώρησης. Τα αγόρια παρουσιάζουν σταθερά υψηλότερα επίπεδα υπερβάλλοντος βάρους από τα κορίτσια, μια τάση που συνεχίζεται και στις μεγαλύτερες ηλικίες.
Στους εφήβους των 11, 13 και 15 ετών, το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία παραμένουν διαδεδομένες καταστάσεις, αλλά οι διαφορές μεταξύ των φύλων γίνονται ακόμη πιο έντονες. Τα αγόρια έχουν υψηλότερους δείκτες σωματικού βάρους, ενώ τα κορίτσια εμφανίζουν αυξημένα επίπεδα ψυχολογικής πίεσης, χαμηλότερη ικανοποίηση με την εικόνα του σώματος και τάσεις που συνδέονται με προβληματικές συμπεριφορές διατροφής. Παράλληλα, τα δεδομένα αναδεικνύουν ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στο βάρος των παιδιών και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση της οικογένειας: εκείνα που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα με χαμηλότερη εκπαίδευση και περιορισμένο εισόδημα εμφανίζουν συστηματικά υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας.
Η παχυσαρκία «συνοδεύεται» από σοβαρές ασθένειες
Η παχυσαρκία συνοδεύεται από μια σειρά σοβαρών νοσημάτων που επιβαρύνουν περαιτέρω το σύστημα υγείας. Τα στοιχεία δείχνουν υψηλή συχνότητα υπέρτασης, αυξημένης LDL («κακής») χοληστερόλης και υψηλού σακχάρου ανάμεσα στα άτομα με παχυσαρκία, ενώ ο διαβήτης τύπου 2 αποτελεί μια ολοένα και συχνότερη διάγνωση, ακολουθώντας την αυξητική πορεία του υπερβάλλοντος βάρους. Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η σύνδεση της παχυσαρκίας με κακοήθειες. Μεταξύ των καρκίνων που σχετίζονται με αυξημένο βάρος περιλαμβάνονται ο καρκίνος του μαστού, ο καρκίνος του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, της χοληδόχου κύστης, του οισοφάγου, του ενδομητρίου, των νεφρών και των ωοθηκών, συνθέτοντας μια εικόνα υψηλού υγειονομικού κινδύνου.
Πώς η καθημερινότητα «ενθαρρύνει» την παχυσαρκία
Πολλές από τις ρίζες του προβλήματος βρίσκονται στις καθημερινές συνήθειες. Η κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών και γλυκών παραμένει υψηλή, ενώ η πρόσληψη φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης είναι χαμηλότερη από τις συστάσεις. Τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας υπολείπονται σημαντικά, ιδιαίτερα στους εφήβους αλλά και στους ενήλικες, που συχνά δεν επιτυγχάνουν τις ελάχιστες ώρες εβδομαδιαίας άσκησης. Επιπλέον, ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού δηλώνει ότι δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά μια υγιεινή διατροφή, γεγονός που οδηγεί εκ νέου στη σύνδεση της ποιότητας της διατροφής με το διαθέσιμο εισόδημα.
Το στοίχημα της επόμενης μέρας
Η Ελλάδα έχει προχωρήσει σε μια σειρά δράσεων που επιχειρούν να αναχαιτίσουν την κρίση, όπως αναφέρεται και στην έκθεση. Το Εθνικό Σχέδιο Δημόσιας Υγείας 2021-2025 περιλαμβάνει παρεμβάσεις για την υγιεινή διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα, ενώ έχουν εκδοθεί εξειδικευμένες διατροφικές οδηγίες για παιδιά, ενήλικες και ευάλωτες ομάδες. Στον τομέα της παιδικής παχυσαρκίας, έχει τεθεί στόχος, ώστε μέχρι το 2030, η παιδική παχυσαρκία και τα υπέρβαρα περιστατικά στις ηλικίες 2 έως 14 να μειωθεί στο 24,5%.
Ωστόσο, η συνολική εικόνα δείχνει ότι η παχυσαρκία αποτελεί μια σύνθετη κρίση, με διαστάσεις που αγγίζουν την οικονομία, την υγεία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη βιωσιμότητα του συστήματος περίθαλψης. Το βάρος δεν αφορά μόνο τους ενήλικες που ήδη νοσούν ή τα παιδιά που μεγαλώνουν με αυξημένο κίνδυνο. Αφορά το σύνολο της κοινωνίας. Η αντιμετώπισή της απαιτεί μια συλλογική προσπάθεια: σταθερές πολιτικές, ενισχυμένες υπηρεσίες υγείας, αποτελεσματική παρακολούθηση δεδομένων και ένα περιβάλλον που θα ενθαρρύνει την υγιεινή επιλογή.
