Ο λοχίας Χρήστος Γιαννακίδης σχεδίαζε να κάνει δεύτερο παιδί όταν ξέσπασε στην Ελλάδα η κρίση χρέους την περασμένη δεκαετία, επιβαρύνοντας τα οικονομικά του και σβήνοντας την ελπίδα του να μεγαλώσει την οικογένειά του. Ένα παιδί λέει, είναι αρκετά ακριβός, ειδικά το κόστος μεταφοράς του στην απομακρυσμένη βορειοανατολική Ελλάδα, όπου ο αριθμός των παιδιών έχει μειωθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια.
Τα περισσότερα απογεύματα πηγαίνει τον 13χρονο Νικόλα 50 χιλιόμετρα μακριά για να παίξει ποδόσφαιρο με τα λίγα ακόμη παιδιά που είναι διάσπαρτα στην περιοχή. Αν χρειαστεί παιδίατρο, είναι ακόμα πιο μακριά. «Για να κάνεις οικογένεια αυτές τις μέρες, πρέπει να γίνεις ήρωας», είπε στο περιθώριο μιας πρόσφατης προπόνησης ποδοσφαίρου. «Για να κάνεις δεύτερο παιδί, πρέπει να μπουν περισσότερα χρήματα στο σπίτι».
Καθώς μεγάλο μέρος της Ευρώπης παλεύει με την πτώση των γεννήσεων που οι ειδικοί λένε ότι απειλούν τη μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία, η Ελλάδα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο δύσκολο θα είναι να αντιστραφεί η τάση.
Το 2022, κατέγραψε τον χαμηλότερο αριθμό γεννήσεων τα τελευταία 92 χρόνια, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, λόγω της κρίσης χρέους που οδήγησε σε χρόνια λιτότητας, μετανάστευσης και άλλαξε συμπεριφορές μεταξύ των νέων. Τα προκαταρκτικά ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν νέα πτώση το 2023.
Ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στην Ευρώπη
Το ποσοστό γονιμότητας της Ελλάδας είναι ένα από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη: ορισμένα χωριά δεν έχουν καταγράψει ούτε μία γέννηση εδώ και χρόνια. Τον Μάιο η κυβέρνηση σχεδιάζει να παρουσιάσει νέα μέτρα για την ενίσχυση του ποσοστού γεννήσεων, δήλωσαν αξιωματούχοι στο Reuters.
Το σχέδιο περιλαμβάνει οπαροχές σε χρήμα για οικογένειες, οικονομικά προσιτή στέγαση για νέους, οικονομικά κίνητρα για υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και ενσωμάτωση μεταναστών στο εργατικό δυναμικό, σύμφωνα με αξιωματούχους που συντάσσουν τις πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Οικογένειας. Το πλήρες μέγεθος και το κόστος του σχεδίου δεν είναι ακόμη σαφές.
Ωστόσο, παρόμοια μέτρα δεν έχουν προκαλέσει αλλαγές σε άλλες χώρες της ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες και οι δημογράφοι αναμένουν μικρή διαφορά στην Ελλάδα. Ακόμα και αυτοί που βρίσκονται πίσω από τα σχέδια έχουν αμφιβολίες. «Αν σας έλεγα ότι οποιοσδήποτε υπουργός σε οποιοδήποτε υπουργείο… μπορεί να αντιστρέψει την τάση, θα ήταν ψέμα», είπε στο Reuters η Σοφία Ζαχαράκη, υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογενειακών Υποθέσεων της Ελλάδας. Ωστόσο, είπε, «Πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε».
Τα δύο τρίτα των κατοίκων άνω των 70 ετών
Το χωριό του Γιαννακίδη, το Ορμένιο και ο ευρύτερος δήμος Ορεστιάδας – ένας από τους φτωχότερους της χώρας – αποκαλύπτουν το μέγεθος του προβλήματος. Ο πληθυσμός της Ορεστιάδας, μιας αγροτικής περιοχής που συνορεύει με την Τουρκία και τη Βουλγαρία, συρρικνώθηκε κατά 16% μεταξύ 2011 και 2021, δείχνουν τα στοιχεία της απογραφής. Το Ορμένιο κάποτε ήταν γεμάτο παιδιά, αλλά τώρα τα δύο τρίτα των 300 κατοίκων είναι άνω των 70 ετών, είπε ο πρόεδρος του χωριού κ.Στράτος Βασιλειάδης.
Ο Νίκολας, ο μόνος 13χρονος στο Ορμένιο, περνά πολλά από τα Σαββατοκύριακά του παίζοντας βιντεοπαιχνίδια μόνος του. Θέλει να φύγει στα 18. «Μπορεί να τον στείλω στην αδερφή μου στη Γερμανία για σπουδές», είπε ο πατέρας του. Η σιωπή που σκεπάζει το Ορμένιο σπάει περιστασιακά από τις καμπάνες των εκκλησιών που χτυπούν πάνω από κλειστές επιχειρήσεις και μια άδεια παιδική χαρά, και από τα μηχανάκια που οδηγούν τους ηλικιωμένους στο καφέ για να παίξουν τάβλι.
Τα περισσότερα από τα στασίδια της εκκλησίας δεν είναι κατειλημμένα στη λειτουργία της Κυριακής. Τα τρένα που περνούσαν από το Ορμένιο συνήθιζαν να φέρνουν επισκέπτες, αλλά σήμερα μεταφέρουν τανκς με προορισμό την Ουκρανία. Ένας πρόσφατα επεκτεινόμενος φράχτης στα σύνορα στην περιοχή, μέρος της σκληρής μεταναστευτικής πολιτικής της κυβέρνησης, κρατά εκτός τους μετανάστες χωρίς έγγραφα.
«Μαζευόμασταν σε γάμους, σε βαφτίσεις. Τώρα συναντιόμαστε σε κηδείες», είπε η 61χρονη Χρυσούλα Ιωαννίδου. «Υπάρχουν πολύ λίγες γεννήσεις». Ο αδερφός του κ Βασιλειάδη, Θοδωρής, λογοθεραπευτής, διοργανώνει εργαστήρια τέχνης για περίπου 20 παιδιά από τα γύρω χωριά. Είπε ότι η απομόνωση είχε μειώσει τις κοινωνικές τους δεξιότητες. Ο τραυλισμός ενός αγοριού επιδεινώθηκε επειδή δεν είχε φίλους να μιλήσει, είπε. Ένας άλλος κυκλοφορεί μόνος στους άδειους δρόμους του χωριού.
Η κατάσταση του χωριού αντικατοπτρίζεται σε διάφορους βαθμούς σε όλη την Ελλάδα και την ΕΕ, όπου κυβερνήσεις, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Νορβηγία και η Ισπανία έχουν ξοδέψει δισεκατομμύρια ευρώ σε μέτρα υπέρ των παιδιών – συχνά χωρίς αποτέλεσμα. Η οικονομία της Ελλάδας έχει ανακάμψει τα τελευταία χρόνια, αλλά η πτώση των γεννήσεων είναι, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, «εθνική απειλή» και «ωρολογιακή βόμβα» για τις συντάξεις.
Οι νέοι φεύγουν στο εξωτερικό
Ακόμη και πριν από τα κίνητρα που είχαν προγραμματιστεί για τον Μάιο, η κυβέρνηση δημιούργησε επίδομα γέννησης και φορολογικές ελαφρύνσεις στα βρεφικά είδη και επέκτεινε το επίδομα μητρότητας του ιδιωτικού τομέα. Και πάλι τα εν λόγω μέτρα δεν άλλαξαν πολλά. «Αυτό είναι ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην ΕΕ συνολικά», δήλωσε στο Reuters ο υπουργός Οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης. «Είναι η προτεραιότητά μας… ό,τι κι αν χρειαστεί».
Μέρος της πρόκλησης της κυβέρνησης είναι να ξεπεράσει το τραύμα της κρίσης χρέους. Μόλις πριν από λίγα χρόνια, καθώς μαίνονταν οι διαδηλώσεις για τις πολιτικές λιτότητας της κυβέρνησης, η ανεργία των νέων ήταν πάνω από 60%. Παραμένει γύρω στο 25%.
Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι Έλληνες έφυγαν. Αυτοί που απομένουν συχνά αποκλείονται από την αγορά ακινήτων λόγω του πληθωρισμού και των αυξανόμενων ενοικίων. Πολλοί ζουν με τους γονείς τους μέχρι τα 30 τους. Ο δήμος Ορεστιάδας υπέφερε πολύ. Ένα εργοστάσιο ζάχαρης που παρείχε εκατοντάδες θέσεις εργασίας έκλεισε και είναι περιφραγμένο σε ένα κατάφυτο οικόπεδο. Δεκάδες άλλες επιχειρήσεις έχουν βάλει λουκέτο.
Το πλησιέστερο δημοτικό σχολείο στο Ορμένιο, που εξυπηρετεί 17 χωριά, αραιώνει. Όλη η πρώτη τάξη – τέσσερα παιδιά – μπορεί να χωρέσει στην πρωινή αγκαλιά του δασκάλου τους. Του χρόνου δεν θα υπάρχει, είπε ο διευθυντής Δημήτρης Ρωσσίδης. «Το μέλλον δεν φαίνεται λαμπρό», είπε
Η δασκάλα της πρώτης τάξης Νεκταρία Μουροπούλου λέει ότι θα ήθελε να κάνει οικογένεια, αλλά κερδίζει 1.000 ευρώ το μήνα, το ένα τρίτο των οποίων πηγαίνει στην ενοικίαση ενός μικροσκοπικού διαμερίσματος. Περνάει στην Τουρκία για να αγοράσει φθηνότερη βενζίνη και η μητέρα της τη βοηθάει με τους λογαριασμούς.
«Όταν είσαι στα 30 σου και κερδίζεις 1.000 ευρώ, φυσικά θα σκεφτείς αν θα κάνεις οικογένεια», είπε, προσθέτοντας ότι οι πολιτικοί χάνουν το νόημα. «Το ότι θα δώσουν 20 ευρώ για το πρώτο παιδί, ή 50 ή 100, δεν λύνει το πρόβλημα».
